In de tanden en kiezen zit levend weefsel waaronder zenuwen en bloedvaten, dit complex wordt de pulpa genoemd. De wortels van tanden en kiezen zijn hol. Binnenin deze holle ruimte, midden in de tand, lopen kleine bloedvaatjes en zenuwen.
Door het zenuwweefsel in de tand of kies kan o.a. warmte en koude gevoeld worden. Als het pulpaweefsel geïrriteerd raakt door bijv. tandbederf dan kan er pijn ontstaan. In het begin is de pijn vaak mild en van korte duur. De pijn kan worden opgewekt door o.a. warmte en koude of zoetigheid. In een verder gevorderd stadium van de zenuwontsteking kan de pijn zeer heftig zijn en lang aanhouden. Een zenuw kan behalve door tandbederf ook geïrriteerd raken door blootliggend tandbeen bij gevoelige tandhalzen, tandenknarsen en trauma (klap). Ook nadat een tandarts geboord heeft kan een zenuw ontstoken raken.
Bij een lichte ontsteking van de zenuw kan deze zich soms herstellen en hoeft er geen wortelkanaalbehandeling gedaan te worden. Soms kan de zenuw ook ontstoken zijn geraakt of zelfs afsterven zonder tand/kiespijn veroorzaakt te hebben. In deze gevallen zal een wortelkanaalbehandeling moeten worden uitgevoerd.
Een wortelkanaalbehandeling kan om verschillende redenen uitgevoerd worden. Een veel voorkomende situatie is die met hevige kiespijn. Het levende deel (pulpa) van de tand/kies is dan dermate ontstoken (pulpitis) dat de tandarts de zenuw verwijdert om de patiënt van de pijn af te helpen. Door de wortelkanaalbehandeling wordt het afsterven van de pulpa niet afgewacht en kan een mogelijke ontsteking rondom de wortelpunt voorkomen worden. In sommige gevallen heeft de kroon van een tand niet genoeg houvast meer om een vulling of een kroon op te kunnen maken. Na een wortelkanaalbehandeling kan het kanaal gebruikt worden om een stift in te plaatsen, welke als houvast dient voor de vulling of kroon.
Een wortelkanaalbehandeling is ook noodzakelijk als de pulpa reeds afgestorven is, of als er een wortelpuntontsteking aanwezig is. De wortelkanaalbehandeling is er dan op gericht de bacteriën uit het wortelkanaal te verwijderen en natuurlijk om te voorkomen dat ze daar weer in binnendringen. Na het schoonmaken van de wortelkanalen zal ook de ontsteking rondom de wortelpunt kunnen genezen en het bot weer kunnen teruggroeien.
